Dzieje tytułowego motywu paraklausithyron – przedstawiającego kochanka wyśpiewującego nocną porą wyznania miłosne przed zamkniętymi drzwiami domu dziewczyny – w niniejszym referacie będą stanowiły punkt wyjścia dla rozważań metodologicznych, odnoszących się do sposobów badania, klasyfikacji i opisu, jak również edycji tekstu dawnego.

Ten popularny motyw wywodzący się z archaicznej formy dramaturgicznej, zwanej komos, w literaturze greckiej znany gł. z hellenistycznych realizacji komediowych, jak też epigramatów i, w wersji sparodiowanej – idylli, rozwinął się bujnie w literaturze rzymskiej (amator exclusus) – najpierw w komedii, następnie poezji lirycznej i, przede wszystkim, elegii epoki augustowskiej. W poezji renesansowej przeżywa kolejny rozkwit. W łacińskiej elegii kontynuuje i rozwija klasyczne rozwiązania, w językach narodowych zaś, wykorzystując także dziedzictwo poezji średniowiecznej, powoli ewoluuje w formę liryczną, pieśniową – dając początek nowemu gatunkowi literackiej i muzycznej serenady.

 Nakreślenie tak długiej perspektywy oglądu jednej formy literackiej, rozpatrywanej na rozmaitych przykładach, wydaje się dawać tu wiele korzyści. Z jednej strony pozwala na łatwiejsze wyodrębnienie cech dystynktywnych poszczególnych postaci paraklausithyronu, a przez to i znalezienie powiązań z późniejszymi jego formami. Dalej, w przypadku realizacji elegijnych umożliwia lepsze zrozumienie właściwości samego gatunku (np. jej bliski związek z komedią, z której pochodzą sytuacje liryczne i postaci bohaterów), co okazuje się mieć niebagatelne znaczenie dla interpretacji poszczególnych utworów i całych cyklów. Co więcej, analiza (chciałoby się powiedzieć, biopsja) jednego, nader reprezentatywnego wycinka z historii europejskiej poezji miłosnej, daje możliwość śledzenia jej ewolucji, np. subtelnienie i sublimacja uczuć od antycznych piosenek spod lupanaru po XIX-wieczne serenady romantyczne. Może prowadzić też do ciekawych wniosków obyczajowych i kulturoznawczych.

Dodatkowym pożytkiem badań sięgających w głąb historii jednego motywu czy formy literackiej jest otwieranie nowych perspektyw odczytu dzieł dobrze znanych. Ta prawidłowość ukazana zostanie na przykładzie utworów Jana Kochanowskiego. Zestawione razem łacińskie (El. I 8, 12 i 14, II 5 i 9, III 1, Lyr. 7) i polskie (Pieśni I 21, 23 i 25) paraklausithyra Kochanowskiego, nadto umieszczone w kontekście realizacji klasycznych i renesansowych, które niewątpliwie znał, dają możliwość przyjrzenia się warsztatowi poety, ewolucji jego myślenia o gatunkach lirycznych i programowi literackiemu.

 Wnioski z badań nad owymi utworami, jak również z doświadczeń edytorskich związanych z opracowywaniem dzieł łacińskich Kochanowskiego, posłużą na koniec do sformułowania postulatów metodologicznych, dotyczących analizy topicznej poezji renesansowej.