CBR » AKTUALNOŚCI
  
1 czerwca 2011
Kraków, ul. Gołębia 16, s. 52
Wojciech Ryczek, Niebezpieczna dziedzina. Bartłomiej Keckermann o historii i historiografii.
  
  
Informacje

            W 1610 roku, a więc w rok po śmierci gdańskiego humanisty, Bartłomieja Keckermanna, jeden z jego uczniów, David Schumann, na podstawie wykładów wygłoszonych przez Keckermanna w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, opublikował w Hanau (Hanoviae: Guiliemus Antonius) traktat swego nauczyciela i mistrza pod tytułem De natura et proprietatibus historiae commentarius (O naturze i właściwościach historii).

            Podążając za porządkiem wykładu, jaki został zaproponowany w tytule wspomnianego dzieła, omówione zostaną wybrane zagadnienia z dwóch kręgów problemowych. Pierwszy dotyczy pytania o naturę historii (de natura historiae) i wiąże się z takimi kwestiami szczegółowymi jak: ustalenie definicji terminu historia, określenie jej przedmiotu, wskazanie na problematyczność statusu historii jako autonomicznej dyscypliny – czy historia jest częścią gramatyki? (kontrowersja ta wzięła swój początek z rozważań Kwintyliana nad poszczególnymi działami gramatyki, por. Inst. orat. I. 9. 1.), czy dysponuje ona własną metodą, która pozwala na jej wyraźne odróżnienie od pozostałych artes? Kluczowe znaczenie dla zrozumienia omawianej koncepcji historii posiada polemika Keckermanna z poglądami Jeana Bodina, wyłożonymi w traktacie Methodus ad facilem historiarum cognitionem z 1566 roku.

            Drugi ze wspomnianych kręgów problemowych koncentruje się wokół wyjaśnienia podstawowych kwestii związanych z szeroko rozumianymi właściwościami historii (de proprietatibus historiae). Istotne są w tym kontekście dwa aspekty tego złożonego zagadnienia: materialny, a więc przedmiotowy, który odsyła nas do pytania o epistemologiczną wartość wiedzy historycznej (zawsze ograniczonej, niekompletnej i fragmentarycznej, gdyż dotyczącej potencjalnie nieskończonej liczby pojedynczych zdarzeń z przeszłości), a także formalny, będący pochodną pytania o funkcję retoryki w procesie konstruowania narracji historycznej. Zagrożenie dla jej wiarygodności upatruje Keckermann w fabularyzacji tego rodzaju opowieści, stąd odrzucenie przez gdańskiego humanistę podziału historii na „fabularną” (historia fabulosa) i „prawdziwą” (historia vera), zaproponowanego przez Justusa Lipsjusza.

            Historia to „niebezpieczna dziedzina” (res periculosa). Wiarygodność narracji historycznej może zagwarantować jedynie odwołanie się jej autora do kategorii logicznych, wyjątkowo użytecznych w trakcie tworzenia opowieści o zdarzeniach z przeszłości. Cechami idealnego historyka są zdaniem Keckermanna parrhesia (odwaga i swoboda mówienia) i aletheia (dążenie do odkrywania prawdy). Uwagi nad właściwościami historii zamyka charakterystyka wzorcowego stylu historycznego (stilus historicus) – „(…) zbytnia troska o słowa u historyków prowadzi zwykle do beztroski wobec faktów.” („Verborum superflua cura plerumque in historicis parat incuriam rerum.”)