CBR » AKTUALNOŚCI
  
19 maja 2010
ul. Grodzka 64, s. 208
Alicja Raczyńska, Metamorfozy w poezji żałobnej Giovanniego Pontana (De tumulis).
  
  
Informacje

Giovanni Pontano (ok. 1429-1503), humanista związany z Królestwem Neapolu i jeden z najwybitniejszych przedstawicieli włoskiego Quattrocento, jest między innymi autorem tomu poezji zatytułowanego De tumulis (O grobach), zawierającego krótkie liryki żałobne. Adresatami tumuli są między innymi przyjaciele i członkowie rodziny Pontana, artyści i uczeni, dzielni wojownicy polegli na wojnie. W zbiorze odnaleźć można również utwory skierowane do przedwcześnie zmarłych młodych dziewcząt – i tu powtarza się często motyw przemiany zmarłych w rośliny.

Należy podkreślić, iż rośliny pojawiały się często zarówno w poezji Pontana, jak i innych włoskich humanistów. Poeci opisując roślinność przywoływali często mity z Metamorfoz Owidiusza. Narcyz, hiacynt, topole i inne rośliny były przedstawiane jako efekty metamorfoz, jakim uległy postaci mitologiczne. Ponadto świeże róże, fiołki i lilie symbolizowały często szybko przemijającą urodę młodych kobiet. W De tumulis Pontana rośliny pełnią dwie zupełnie różne funkcje: z jednej strony są symbolem kruchości życia ludzkiego, z drugiej natomiast pojawiają się jako nieśmiertelne i niezniszczalne twory Natury, które kontynuują przerwane życie zmarłych.

Metamorfozy w De tumulis można podzielić na trzy grupy. Pierwszą z nich stanowią bezpośrednie transformacje zmarłych w rośliny, najczęściej dokonane przez bogów, wzorowane na Metamorfozach Owidiusza. Przykładem może być Tumulus Ielseminae puellae in florem versae (Tum. II 51): przedwcześnie zmarła Ielsemina (Jaśmina) zostaje zmieniona w kwiat noszący jej imię (jaśmin) przez litościwego Hymena. Źródłem drugiej grupy utworów był zapewne epizod z III księgi  Eneidy Wergiliusza: krzew mirtu rosnący na grobie Polidora, który przemawia głosem zmarłego, a w jego gałęziach płynie krew. U Pontana podobną sytuację można zaobserwować w Tumulus Laurinae puellae (Tum. I 23): wawrzyn wyrósł na grobie Lauriny, czerpiąc pożywienie z jej prochów. Dzięki temu jakaś część zmarłej wciąż żyje w drzewie i rośnie razem z nim. Można zaobserwować, że w przypadku tych dwóch grup metamorfozy roślinne pomagają zmarłym choćby częściowo przezwyciężyć śmierć. Trzecią grupę stanowią metamorfozy o znaczeniu wyłącznie metaforycznym. Wyrażają one zazwyczaj wspólną cechę kwiatów i noszących ich imiona dziewcząt: kruchość, delikatność, bezradność i szybkie przemijanie. Tego rodzaju przemianę można odnaleźć między innymi w Tumulus Rosae puellae ante diem mortuae (Tum. I 40). Imię „Róża” okazało się dla dziewczynki imieniem znaczącym. Umarła ona równie szybko, jak więdną róże. Stała się „ściętą różą”, która już nigdy nie rozkwitnie.